Thủy Long Thần Nữ…(gọi tắt là Bà Thủy) là các tên gọi phổ biến của Bà. Trong quan niệm dân gian, Bà là nữ thần giếng, thần sông rạch, thần cù lao, thần hải đảo, tức vị thần cai quản vùng sông nước.

Theo các nhà nghiên cứu văn hoá, bà Thuỷ Long có nhiều cách gọi: bà Thuỷ (miền Bắc gọi là mẫu Thoải), Thuỷ Ðức Thánh Phi, Thuỷ Long Thánh Mẫu, Thuỷ Long Nương Nương, Thuỷ Long thần nữ…

Theo tín ngưỡng dân gian, bà Thuỷ Long (hoá thân của Thánh mẫu Thiên Yana, bà Chúa Tiên, bà Chúa Ngọc) chính là mẹ của “nhị vị công tử”: Cậu Tài (Trài) và Cậu Quý, cũng là 2 vị phúc thần bảo hộ cho vùng sông nước, từ đây dân gian đã hình thành tín ngưỡng “thờ Bà Cậu” (Bà là bà Thuỷ Long, Cậu là Cậu Tài, Cậu Quý) phổ biến ở cư dân miền biển, cư dân làm nghề thương hồ (gọi chung là dân Bà Cậu). Bà Thuỷ Long và Cậu Tài, Cậu Quý được dân gian gửi gắm niềm tin phù hộ độ trì cho các chuyến ra khơi, đánh bắt thuỷ hải sản, hoặc các ghe thương hồ “hàng bông” buôn bán khắp vùng sông nước Cà Mau; nghề đánh bắt thuỷ hải sản, hoặc buôn bán mưu sinh trên sông nước, còn được ví von là “nghề Bà Cậu”.

Cư dân vùng sông nước lập miếu thờ Thuỷ Long thần nữ ở khắp nơi với niềm tin có được sự che chở bảo bọc, gặp điều thiện tránh điều ác, để có một cuộc sống ấm no hạnh phúc, an cư lạc nghiệp.

Tại ấp Thanh Tùng, xã Thanh Tùng, huyện Ðầm Dơi có ngôi miếu thờ Thuỷ Long thần nữ (Thuỷ Long cung thần nữ) được lập cách nay khoảng 200 năm. Dân địa phương kể lại rằng, trước đây vùng đất này vốn rất hoang vu, cá tôm nhiều vô số kể, lúc ấy có 2 vị cố tổ là Tô Minh Chánh và Nguyễn Văn Lành từ miền Trung lặn lội vào tìm kế mưu sinh. Hai ông đi trên chiếc xuồng độc mộc (xuồng được đẽo từ một thân cây gỗ), đến chỗ ngã ba sông này thì có con cá lóc lớn nhảy vào xuồng, tin là có điềm lành, dấu hiệu “vật thịnh – nhân khang”, 2 ông quyết định chọn đất này dừng chân lập nghiệp, đồng thời dựng lên một ngôi miếu thờ Thuỷ Long thần nữ ngay ngã ba sông. Tính đến nay, hậu duệ của 2 ông cố tổ đã an cư lạc nghiệp tại vùng đất này đến đời thứ 8. Ngôi miếu thờ Thuỷ Long thần nữ ngày xưa đã được trùng tu, tôn tạo rộng rãi, khang trang và bài vị của 2 ông được con cháu phối thờ luôn trong miếu.

Tại các miếu thờ Thuỷ Long thần nữ ở Cà Mau hằng năm Nhân dân địa phương đều thực hiện việc cúng bái theo lệ, gọi là cúng Kỳ Yên (cầu an) với mục đích cầu mong mưa thuận gió hoà, quốc thái dân an “phong điều vũ thuận, quốc thới dân an”, với lễ cúng mặn, thường có thịt vịt và các loại bánh trái, hương – đăng – trà – quả, ngày cúng được tổ chức tuỳ theo điều kiện của từng địa phương, năm trúng mùa thì cúng lớn, năm thất mùa thì cúng gọn nhẹ.

Miếu thờ Thuỷ Long thần nữ tại ấp Thanh Tùng, xã Thanh Tùng, huyện Ðầm Dơi, cúng lệ hằng năm được tổ chức vào ngày 16-17/2 âm lịch; trong đó, ngày 16 cúng tiên thường được Nhân dân địa phương kết hợp tổ chức các hoạt động văn hoá, văn nghệ, thể dục thể thao tại khu vực sân miếu.

(Phước Hoa sưu tầm và tổng hợp từ mộ số tài liệu)